Từng bị xem là dị biệt và khó tiếp cận, thời trang avant-garde nay dần được công nhận như một ngôn ngữ thẩm mỹ toàn cầu. Từ những năm 1980 với các nhà thiết kế cấp tiến như Kawakubo, Margiela, đến thế hệ kế thừa như Rick Owens hay Iris van Herpen, avant-garde không ngừng thách thức chuẩn mực – mở ra những ý niệm mới về phi giới tính, giải cấu trúc và công nghệ hóa trang phục.
Tại Việt Nam, dòng thời trang này từng bị xem là quá xa lạ, thậm chí "viển vông", "cải lương" khi đặt cạnh thị trường vốn ưa chuộng ready-to-wear. Nhưng qua hơn một thập kỷ, avant-garde dần len lỏi vào cộng đồng thời trang nội địa: từ sàn diễn, boutique ngách đến đường phố. Những cái tên như concept store The Dark Gallery, đến các artist và stylist, hay loạt thương hiệu nội địa như C.Dam, Duc Studio, La Tui atelier... đang cho thấy một hệ sinh thái mới tuy nhỏ nhưng có chiều sâu và cá tính.
Bài viết này sẽ theo dòng chảy lịch sử, từ những làn sóng avant-garde đầu tiên toàn cầu đến hành trình thâm nhập vào Việt Nam từ 2014 đến nay,từ hệ sinh thái thương hiệu, nhân vật tiên phong và sự chuyển mình trong tư duy thẩm mỹ.
Thời trang avant-garde qua các thời kỳ lịch sử
Avant-garde đại diện cho sự thách thức chuẩn mực và đổi mới, nhưng cách nó lan tỏa và được tiếp nhận đã thay đổi qua từng giai đoạn lịch sử (1910s–2025) tại châu Âu, Mỹ, Nhật và Hàn. Phân tích này làm rõ ảnh hưởng của avant-garde đến thẩm mỹ và xã hội, quá trình từ ý tưởng tiên phong đến đại chúng, vai trò của truyền thông và đặt câu hỏi: liệu sự phổ biến có làm mai một tinh thần nguyên bản của nó?
1910s-1990s: Từ khởi nguyên đến toàn cầu hóa
Avant-garde ra đời từ nhu cầu thách thức chuẩn mực thẩm mỹ đương thời, khởi đầu với những tên tuổi như Paul Poiret và Elsa Schiaparelli – những người đã đưa tinh thần giải phóng hình thể và chủ nghĩa siêu thực vào thời trang cao cấp châu Âu (theo American Duchess). Dù còn giới hạn trong giới chuyên môn và nghệ thuật, tư tưởng “thời trang là nghệ thuật sống” đã bắt đầu hình thành từ giai đoạn này.
Bước sang thập niên 1960-1970, avant-garde mở rộng ảnh hưởng nhờ gắn bó với các phong trào phản văn hóa như hippie, punk và futurism. Các nhà thiết kế như Paco Rabanne, Pierre Cardin và dùng chất liệu không truyền thống để phản ánh xã hội và tạo tiếng vang qua truyền hình, báo chí phương Tây, từ đó đưa avant-garde đến gần hơn với người trẻ.
Đến thập niên 1980–1990, avant-garde thấm đẫm tinh thần giải cấu trúc và toàn cầu hóa thẩm mỹ. Rei Kawakubo và Yohji Yamamoto mang triết lý tối giản và bất đối xứng của Nhật Bản đến Paris, trong khi Martin Margiela đề cao tư duy ẩn danh và cấu trúc lại khái niệm trang phục. Dù được giới phê bình đánh giá cao, avant-garde thời này vẫn chủ yếu hiện diện trong gallery, boutique độc lập và cộng đồng sáng tạo.
Kỷ nguyên mạng xã hội (2000s-2025)
Bước sang thế kỷ 21, thời trang avant-garde mở rộng ảnh hưởng nhờ sự bùng nổ của nền tảng số như Instagram và YouTube, cùng lúc được tái định nghĩa trong bối cảnh giao thoa với streetwear và nhạc hip hop. Rick Owens, Iris van Herpen, Craig Green... đẩy avant-garde lên tầm cao mới bằng cách kết hợp trình diễn nghệ thuật, công nghệ in 3D và điêu khắc cơ thể.
Theo Vogue Runway, Rick Owens liên tục góp mặt tại Paris Fashion Week mỗi mùa kể từ đầu 2010s, trở thành một trong những cái tên tiêu biểu của avant-garde đương đại. Trên Instagram, hashtag #rickowens đã vượt mốc 1.6 triệu bài đăng vào năm 2024.
Bên cạnh những thương hiệu tiên phong, một số NTK và thương hiệu mới đã giúp phong cách avant-garde dễ mặc hơn với công chúng. Goti (2000, handcrafted leather-metal jewelry) với vẻ đẹp tối giản nhưng sắc nét thông qua trang sức thủ công từ da và kim loại, dễ kết hợp với nhiều phong cách. Guidi (2004, leather footwear) nổi danh với các đôi boots da mềm, form dáng rumpled, thể hiện tinh thần thủ công mà vẫn dễ ứng dụng.
Juun.J (2007, menswear/tailoring) mang đến các thiết kế suit phá cách, phi giới tính, dễ phối đồ. Song for the Mute (2010, menswear & womenswear) nổi bật với chất liệu chưa hoàn thiện và phom dáng oversized, pha trộn giữa thủ công và tính ứng dụng. A-Cold-Wall* (2015, street-inspired menswear) đại diện cho sự kết hợp avant-garde và streetwear, với các thiết kế như áo khoác công nghiệp cá tính và dễ mặc. Sự xuất hiện của các thương hiệu avant-garde đương đại này đã và đang nuôi dưỡng niềm yêu thích avant-garde của giới mộ điệu toàn cầu.
Sự lan tỏa avant-garde còn được thúc đẩy bởi các nền tảng phân phối như SSENSE, Farfetch hay các boutique như H.Lorenzo, Hostem (trước đây) – những kênh đưa avant-garde “mềm hóa” đến với thị trường toàn cầu. Nhờ đó, các thiết kế vốn mang tính thể nghiệm đã dần đi vào tủ đồ thường ngày, dù vẫn đòi hỏi người mặc có mức độ cảm thụ và hiểu biết nhất định.
Avant-garde bắt đầu lan tỏa vào văn hóa đại chúng qua khi được giới nghệ sĩ giải trí lăng xê. A$AP Rocky đóng vai trò tiên phong khi giới thiệu các thương hiệu như Hood By Air (HBA) và Rick Owens đến cộng đồng trẻ yêu hip hop từ năm 2013. HBA mang tinh thần avant-garde pha streetwear từng gây tiếng vang nhờ những bản phối táo bạo từ A$AP và sau này tiếp tục ảnh hưởng cộng đồng fashion TikTok.
Tuy nhiên, sự phổ biến đại chúng và hiện tượng knock-off (như trào lưu “Comme des F*ckdown”) cũng đặt ra câu hỏi về tính nguyên bản và bản sắc của avant-garde ngày nay. Một số nhà phê bình cho rằng việc avant-garde bị lai hóa quá mức có thể khiến nó “rời xa tinh thần nguyên bản”.
Ngoài ra, sự góp mặt của các item avant-garde trong tủ đồ sao nhạc pop như Taylor Swift hay các influencer đã giúp những thương hiệu như Rick Owens dần len lỏi vào phong cách đời thường từ giới trẻ tại Mỹ, châu Âu, Hàn Quốc và cả Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Những chuyển động này cho thấy avant-garde không còn bên lề, mà đang trở thành lực đẩy ngầm định hình thẩm mỹ đại chúng thế kỷ 21.
Avant-Garde thâm nhập vào Việt Nam (2014-2025)
Avant-garde - với bản chất thể nghiệm và phá cách - không dễ dàng bén rễ tại một thị trường như Việt Nam, nơi thị hiếu thời trang vẫn còn mang nặng tính thương mại và ưa chuộng vẻ đẹp chỉn chu. Tuy nhiên, từ năm 2014 đến nay, thời trang avant-garde đã âm thầm tạo được chỗ đứng nhất định thông qua các nhà thiết kế, cửa hàng tiên phong và sự cộng hưởng từ giới trẻ thành thị đang ngày một cởi mở hơn với phong cách dị biệt. Từ những bước đầu còn dè dặt, phong trào avant-garde trong nước đang từng bước lan tỏa mạnh mẽ hơn qua các nền tảng cộng đồng, biểu tượng phong cách và thử nghiệm sáng tạo bản địa hóa.
2014-2018
Trước năm 2010, khái niệm “thời trang avant-garde” gần như chưa hiện diện trong từ điển thời trang Việt Nam. Tài liệu truyền thông, các báo cáo về xu hướng thời trang giai đoạn này, chủ yếu xoay quanh thời trang thương mại hoặc phong cách cao cấp phương Tây. Chưa có sự xuất hiện đáng kể nào của những thiết kế mang tính thể nghiệm cực đoan hay ảnh hưởng từ các trường phái avant-garde quốc tế như Nhật Bản, Bỉ, Pháp trong từ điển thời trang Việt Nam.
Thị trường nội địa khi nghĩ đến “thời trang cao cấp” thường chỉ liên tưởng tới những thương hiệu xa xỉ quen tên (Dior, Chanel, Louis Vuitton…) với logo hào nhoáng - trong bối cảnh đó, thời trang tiên phong vẫn là điều gì đó quá xa lạ và có phần viển vông. Tuy nhiên, từ giữa thập niên 2010, avant-garde bắt đầu manh nha xâm nhập vào Việt Nam qua hai hướng chính: sàn diễn thời trang và các kênh sáng tạo độc lập.
Năm 2014 đánh dấu mốc khởi đầu quan trọng. Sự kiện Vietnam International Fashion Week (VIFW) lần đầu tiên được tổ chức tháng 12/2014 đã mang khái niệm avant-garde đến với công chúng thời trang trong nước. NTK Nguyễn Công Trí mở màn VIFW 2014 bằng BST haute couture "No.8" theo phong cách avant-garde với chất liệu tự dệt pha polyester tạo hiệu ứng quang phổ. Theo Bazaar Vietnam, bộ sưu tập này gây ấn tượng mạnh nhờ vào các chi tiết xử lý chất liệu đặc biệt như ánh sắc biến đổi dưới ánh đèn và kỹ thuật dựng phom mang tính nghệ thuật cao.
Vietnamnet global cũng ghi nhận rằng show diễn mở màn của Nguyễn Công Trí đã tạo nên dấu ấn khó quên tại sự kiện thời trang quốc tế lần đầu tiên tổ chức ở Việt Nam, nhấn mạnh tính thể nghiệm và cá tính nghệ sĩ của nhà thiết kế trong một bối cảnh thị trường thời trang còn non trẻ. "No.8" theo phong cách avant-garde với chất liệu tự dệt pha polyester tạo hiệu ứng quang phổ.
Năm 2014, The Dark Gallery (TDG) ra đời ở Hà Nội, trở thành boutique đầu tiên mang văn hóa avant-garde vào Việt Nam qua những thương hiệu quốc tế như Rick Owens, Ann Demeulemeester, Yohji Yamamoto... Và sau đó ta thấy thêm sự nổi lên của các "tay chơi" avant-garde khác trên thị trường Việt như đơn vị bán lẻ Shinesium, Gnien.
Chuyển biến thị trường: Khách hàng và Cộng đồng
Từ 2018 đến nay, avant-garde đã hình thành cộng đồng riêng ở Việt Nam. TDG do Huy Nguyễn sáng lập trở thành trụ cột duy trì avant-garde suốt 10 năm qua. Khách hàng như các nghệ sĩ nhà Spacespeaker (nghệ sĩ Touliver, Binz,...), ca sĩ Tùng Dương,... đã góp phần phổ biến hình ảnh các trang phục có tính avant-garde.
Thời điểm này, thế hệ Millennials và Gen Z, lớn lên trong thời đại internet toàn cầu, ngày càng cởi mở và sẵn sàng thử nghiệm các phong cách thời trang phi truyền thống.
Theo chia sẻ từ bạn Tuấn Việt - một người trẻ tại Hà Nội đam mê thời trang và tiếp cận với avant-garde từ năm 2019: “Mình trước đây đã mê thiết kế như Dior Homme, SLP của Hedi Slimane hay thời trang đường phố như HBA, Adidas Jeremy Scott, True Religion,.... Sau đó, khi tiếp xúc nhiều hơn với manga, hoạt hình, phim ảnh Nhật Bản và âm nhạc quốc tế (như Chief Keef. Young Thug, A$AP Rocky trên MTV hay GACKT, Malice Mizer,...), mình dần bị cuốn vào thế giới của những thương hiệu như Comme des Garçons, Rick Owens, JULIUS,... - những cái tên được nghệ sĩ cá tính quốc tế lăng xê”.
Giới trẻ Việt ngày nay tiếp cận thời trang thế giới qua mạng xã hội như Instagram, TikTok - nơi họ theo dõi các nghệ sĩ, MV, show diễn và những subculture quốc tế. Tại Việt Nam, ngoài các fashionista và nghệ sĩ âm nhạc, thế hệ Millennials trở đi cũng làm quen với avant-garde qua nhiều hình thức: từ trang phục trong MV như Mở Mắt (Lil Wuyn ft. Đen), đến tạo hình độc đáo của nghệ sĩ tại sự kiện hay concept photoshoot cá nhân. Đồng thời, các cộng đồng Facebook, Instagram về darkwear và avant-garde tại Việt Nam cũng đóng vai trò lan tỏa gu thẩm mỹ và tri thức thời trang thể nghiệm này.
Stylist nổi bật ở mảng avant-garde này như Dien70s - người làm nên các tạo hình làm nên một phần DNA của rapper Suboi những năm gần đây (Rap Việt, các sản phẩm và dự án cá nhân của Suboi), và cũng là người có không ít các dự án styling cho concept photoshoot "chơi" với các món đồ avant-garde và kích thích suy nghĩ của người xem với tư duy thẩm mỹ khác lạ.
Những năm gần đây, đã có nhiều hơn các "cá tính nghệ thuật" đều được đầu tư sâu hơn về mặt visual và đậm tinh thần thời trang thể nghiệm, dù họ thuộc mainstream hay underground.
"Mọi người sẽ thấy các trang phục avant-garde phổ biến trong các buổi rave, không gian trình diễn nhạc thể nghiệm hoặc điện tử" Tuấn Việt chia sẻ. "Tại các sân chơi như Festival, Club hay các show rap, các nghệ sĩ như VCC Lefthand, VCC CCMK , Cậu Phát đang dần có sự "mở" hơn với phong cách avant-garde".
Nhiều người dễ nhầm lẫn giữa avant-garde và trang phục sân khấu (costume) bởi cả hai đều gây ấn tượng mạnh về thị giác và sự “quái”. Tuy nhiên, avant-garde là thử nghiệm nghệ thuật trong thời trang, đặt ý tưởng sáng tạo lên hàng đầu, không nhất thiết phục vụ biểu diễn; trong khi costume hướng tới hóa thân nhân vật và nâng cao trải nghiệm sân khấu. Dù khác mục đích, cả hai đều góp phần mở rộng tư duy thẩm mỹ, giúp công chúng quen thuộc với sự phi chuẩn trong thời trang.
Avant-garde trong sân chơi thời trang nội địa
Các thương hiệu nội địa Việt đương đại cũng không nằm ngoài những cảm hứng avant-garde cấp tiến khi chính họ là những NTK được tiếp xúc, trải nghiệm đa dạng các nguồn cảm hứng nghệ thuật và cuộc sống.
Về khía cạnh sáng tạo, chúng ta đang chứng kiến sự kết hợp giữa avant-garde và văn hóa bản địa. Một số nhà thiết kế Việt đang bắt đầu khám phá hướng đi này như Vy Nguyễn đã kết hợp áo dài với kỹ thuật tạo hình avant-garde, cho ra đời những chiếc áo dài mang hơi thở ma mị hiện đại và trình diễn thành công tại New York.
Trong dòng chảy avant-garde tại Việt Nam, có thể thấy sự xuất hiện của nhiều nhà thiết kế với cá tính rõ nét và ngôn ngữ thị giác táo bạo. C.Dam gây ấn tượng từ 2018 với tinh thần kiến trúc và kỹ thuật draping điêu luyện. Duc Studio, ra mắt năm 2021, mở ra đối thoại giữa truyền thống và đương đại qua hình ảnh dân gian và văn hóa xăm mình. La Tui theo đuổi tinh thần subversive mang hơi hướng punk, với thiết kế bất đối xứng, thủ công cao và bảng màu nổi loạn như Barbiecore. La Lune nghiêng về tính trình diễn với phong cách demi-couture, ứng dụng kỹ thuật thủ công kết hợp in 3D. Kilomet 109 lại đào sâu vào chất liệu và văn hóa, thử nghiệm từ nhuộm mủ đến dệt tay, kết hợp in kỹ thuật số trên những phom dáng đậm tính ứng dụng. Trong khi đó, T REDX thể hiện tư duy suy tưởng và chơi đùa hình thái, với form oversize, cấu trúc bất đối xứng và chi tiết cắt ghép đầy bất ngờ.
Avant-garde tại Việt Nam - Nhìn về tương lai
Thời trang avant-garde tại Việt Nam vẫn đứng trước nhiều thách thức, nhưng đồng thời cũng có những cơ hội thú vị. Giới hạn lớn nhất chắc chắn là quy mô thị trường. Avant-garde sẽ khó thể bùng nổ thành xu hướng đại chúng trong vài năm tới - bởi số người “hiểu và mua” được dòng thời trang này còn ít, và hàng rào giá cả rất cao.
Một chiếc áo avant-garde nhập khẩu thường có giá vài chục triệu đồng trở lên, chỉ phù hợp với tầng lớp khách hàng cao cấp. Ngoài ra, tính “khó mặc” của avant-garde cũng hạn chế khả năng ứng dụng rộng rãi: đa phần người Việt vẫn chuộng trang phục tôn dáng, nên những thiết kế có cấu trúc lạ mắt, phom dáng cực đoan thường kén người mặc.
Định kiến thẩm mỹ vẫn là một rào cản lớn. Nhiều người nhìn avant-garde với ánh mắt nghi ngại, cho rằng “lố lăng” hay “dị biệt quá mức”. Trong văn hóa Á Đông, vốn đề cao sự hòa nhã và nền nã, việc chấp nhận những hình ảnh thời trang gây sốc vẫn cần thời gian để thay đổi nhận thức.
Xu hướng “glocal” kết hợp bản sắc Việt với tư duy toàn cầu đang mở ra cơ hội cho những thiết kế avant-garde vừa đậm chất địa phương, vừa tiên phong về ý tưởng. Bên cạnh đó, công nghệ và tính bền vững cũng là nền tảng lý tưởng để avant-garde phát triển: từ việc sử dụng vật liệu tái chế, in 3D đến thiết kế tích hợp công nghệ như đèn LED, tất cả đều phù hợp với tinh thần thể nghiệm và đột phá, đồng thời phản ánh mối quan tâm ngày càng lớn đến thời trang bền vững.
Tại sao một phong cách từng bị coi là “khó mặc,” “quá kỳ quặc,” và “chỉ dành cho giới chuyên môn” như avant-garde lại dần xuất hiện trong tủ đồ của không chỉ fashionista, stylist, và những nghệ sĩ trẻ mà còn những người đến từ nhiều background khác nhau tại Việt Nam? Câu trả lời sẽ được tìm thấy trong bài viết tiếp theo - nơi hé mở vai trò của The Dark Gallery như một phần không thể thiếu trong việc đưa avant-garde đến gần hơn với giới trẻ Việt Nam trong suốt một thập kỷ qua.
Đồng thời, đây cũng là câu chuyện về cách The Dark Gallery vận hành một mô hình retail mang tính triết lý và cực kỳ kén gu, giữa bối cảnh thị trường thời trang Việt đang biến động và sàng lọc mạnh mẽ.
Special thanks to: Nhân vật Tuấn Việt, Dory.
Nguồn tham khảo: American Duchess, DailyArt Magazine, Designart Magazine, Business of Fashion, Highsnobiety, Vogue Runway, The Dark Gallery, Bazaar Vietnam, Vietnamnetglobal, L’Officiel Vietnam, Men’s Folio Vietnam, Forbes Vietnam, Vietnam.vnanet.vn, Châu Bùi (IG), Quynh Anh Shyn (IG)
