Từ phụ phẩm lá dứa từng bị đốt bỏ trên ruộng đồng, vải sợi dứa vươn lên như một “mầm xanh” của thời trang bền vững và dệt nên niềm tự hào về chất liệu tự nhiên gắn liền với nông nghiệp Việt.
Khi những hậu quả của ô nhiễm vi nhựa, khủng hoảng rác thải và khí thải nhà kính ngày càng nặng nề, ngành thời trang đứng trước một ngã rẽ: tiếp tục chạy theo vòng xoáy “sản xuất - sử dụng - loại bỏ”, hay tìm một hướng đi mới từ chính những gì từng bị xem là bỏ đi?
Vải vóc “nảy mầm” từ vùng đất nông nghiệp
Từ bao đời nay, những dòng sông vẫn lặng lẽ kiến tạo nên nền văn minh loài người. Chúng nuôi dưỡng đồng bằng, mở ra nền nông nghiệp trù phú và gieo mầm cho một trong những ngành thủ công lâu đời nhất của nhân loại - dệt may. Không chỉ đơn thuần là sản xuất ra thứ che thân, mà đó còn là biểu hiện sớm nhất của trí tuệ tạo hình khi con người dùng chính cây cỏ quanh mình để chuyển hóa thành ngôn ngữ may mặc.
Ở Ai Cập cổ đại, bên cạnh trồng lúa mạch và đậu lăng, người nông dân sống dọc theo sông Nile còn canh tác lanh để dệt loại vải dùng cho cả người sống lẫn người đã khuất. Những xác ướp quấn linen trong kim tự tháp không chỉ để bảo quản cơ thể, mà còn là lớp trung gian giữa vật thể và linh hồn, kết nối con người với vũ trụ. Tại thung lũng sông Ấn, cư dân Harappa để lại dấu tích của những khung cửi dệt thủ công cổ nhất thế giới. Hay ở lưu vực sông Hồng và sông Mã, dọi xe sợi bằng đất nung từ thời Phùng Nguyên (khoảng 4.000 năm trước) là minh chứng rõ nét rằng nghề dệt ở Việt Nam đã hiện diện từ hàng ngàn năm trước.
Thế nhưng, cùng với làn sóng công nghiệp hóa và sức mua không ngừng tăng, ngành dệt may ngày càng phụ thuộc vào máy móc với quy trình “càng nhanh, càng nhiều, càng tốt”. Những chất liệu từng gắn bó với bàn tay con người như bông, gai, lanh, tơ dần bị thay thế bởi sợi tổng hợp – rẻ hơn, dễ sản xuất hơn, nhưng để lại hệ lụy lâu dài cho môi trường. Sự trỗi dậy của thời trang nhanh cùng những trào lưu thoáng qua khiến lượng trang phục bị thải bỏ tăng chóng mặt, kéo theo bài toán môi trường ngày càng nhức nhối.
Trong bối cảnh đó, thời trang bền vững được quan tâm nhiều hơn. Người tiêu dùng bắt đầu quay lại với vải sợi thiên nhiên - những chất liệu bền, đẹp và thân thiện môi trường. Vải sợi dứa là một trong số đó. Không đặt mục tiêu thay thế hoàn toàn linen hay cotton, sợi dứa chính là "hạt giống" hy vọng cho một giải pháp thời trang và môi trường đến từ chính cánh đồng, từ thành phần tưởng như bỏ đi.
Vải sợi dứa - Chất liệu may mặc bản địa
Dứa là loại cây quen thuộc trong đời sống canh tác của người Việt. Trên các vùng nông nghiệp trải dài từ Bắc đến Nam, mỗi mùa thu hoạch đều để lại hàng triệu tấn lá dứa- phần phụ phẩm nông nghiệp ít giá trị thương mại. Lâu nay, để xử lý, người nông dân thường đốt bỏ toàn bộ lượng lá này ngay trên ruộng. Việc này tạo ra lượng lớn khí CO₂ phát thải trực tiếp ra không khí.
Tuy nhiên, chính thứ nguyên liệu từng bị xem là rác nông nghiệp ấy lại ẩn chứa một tiềm năng mới: dệt vải. Khi được thu gom và xử lý bằng công nghệ cơ học: không hóa chất, không phát sinh nước thải, lá dứa cho ra xơ tự nhiên nhẹ, mịn và giàu cellulose. Từ nguồn xơ này, sợi dứa được kéo thành chỉ và dệt kết hợp cùng cotton, tạo ra loại vải pha có tỉ lệ 20% sợi dứa và 80% sợi cotton, với kết cấu riêng biệt: nhẹ, thoáng và hơi thô mộc.
Khác với polyester hay nylon - những sợi tổng hợp vốn gây ô nhiễm vi nhựa trong suốt vòng đời sản phẩm, vải sợi dứa không phát tán vi nhựa khi sử dụng hay giặt giũ và có khả năng phân hủy sinh học hoàn toàn trong môi trường tự nhiên. Nhờ đó, chất liệu này góp phần khép kín vòng đời sản phẩm mà không để lại dư lượng độc hại.
Không chỉ thân thiện với môi trường sau sử dụng, quy trình sản xuất xơ dứa cũng được tối ưu đáng kể: chỉ cần khoảng 280 kWh điện và 23 m³ nước để sản xuất mỗi tấn xơ - mức tiêu thụ thấp hơn nhiều so với sợi cotton hay sợi tổng hợp. Điều đó cho thấy: bền vững không còn là một khái niệm xa xỉ, mà hoàn toàn khả thi khi chúng ta nhìn lại những gì vốn bị bỏ quên trên cánh đồng.
Vải sợi dứa và linen - Đâu là lựa chọn tối ưu cho tương lai?
Linen từ lâu vẫn là biểu tượng của thời trang bền vững. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, chất liệu này dần trở nên khan hiếm do biến đổi khí hậu và áp lực nhu cầu tăng cao từ các thương hiệu thời trang. Theo báo cáo từ Vogue Business (3/2024), giá sợi flax - nguyên liệu sản xuất linen đã tăng tới 55% chỉ trong vòng một năm. Điều này càng khiến linen trở thành một “mặt hàng xa xỉ”, không phải ai cũng có thể chi trả cho trang phục từ loại vải này.
Trong bối cảnh ấy, vải sợi dứa nổi lên như một chất liệu thay thế khả thi cho các thương hiệu theo đuổi mô hình thời trang bền vững. Nếu như cây lanh cần khí hậu ôn đới, đất sạch và chu trình canh tác riêng biệt, thì sợi dứa lại được tách từ lá - phần phụ phẩm vốn bị bỏ lại sau mỗi mùa thu hoạch trái. Lá dứa hiện diện rộng khắp các vùng nông nghiệp Việt Nam, không cần thêm đất trồng, không dùng thuốc trừ sâu hay phân bón, cũng không tạo thêm áp lực lên môi trường. Ngược lại, việc tận dụng chúng còn giúp giảm thiểu rác nông nghiệp và khí thải từ hoạt động đốt lá truyền thống.
Với đặc tính nhẹ, thoáng, hơi thô mộc và cấu trúc giàu cellulose, vải sợi dứa được ví như một “phiên bản bản địa” của linen - mang tinh thần tự nhiên nhưng gần gũi, thân thiện với môi trường. Sợi không phát thải vi nhựa khi sử dụng, có khả năng phân hủy sinh học trong điều kiện tự nhiên, phù hợp với những người theo đuổi lối sống xanh. Trong khi đó, dù được xem là chất liệu thân thiện, linen vẫn đòi hỏi quy trình xử lý và hoàn tất khá phức tạp để đạt được độ mềm mại và tính thẩm mỹ cao.
Không thể phủ nhận vẻ đẹp cổ điển cùng tính biểu tượng của linen, nhưng với nhiều thương hiệu nội địa, yếu tố then chốt nằm ở khả năng chủ động nguồn nguyên liệu và xây dựng câu chuyện gắn với bản sắc địa phương. Trên hành trình này, vải sợi dứa đang mở ra một hướng đi mới. Theo Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương), Việt Nam nằm trong nhóm 9 quốc gia có diện tích và sản lượng trồng dứa lớn nhất thế giới, đứng thứ ba Đông Nam Á. Việc tận dụng lá dứa để sản xuất vải không chỉ giúp phát triển chất liệu mang tính địa phương cao, mà còn góp phần gia tăng thu nhập cho nông dân và thúc đẩy chuỗi giá trị nông nghiệp tuần hoàn.
Với lợi thế không cần mở rộng canh tác, tiết kiệm tài nguyên và khai thác phụ phẩm nông nghiệp sẵn có, vải sợi dứa là chất liệu khả thi để hiện thực hóa thời trang bền vững theo hướng phù hợp với điều kiện sản xuất địa phương.
