Runway: ranh giới mong manh giữa sáng tạo và đạo nhái

Câu chuyện The Sleepwalkers của NTK Cao Minh Tiến đặt ra câu hỏi lớn: liệu thời trang Việt đã đủ minh bạch và mạnh mẽ để phân định sáng tạo thực sự và đạo nhái, trong bối cảnh áp lực đổi mới liên tục và nguồn lực hạn chế?

Sàn diễn runway từ lâu đã là nơi phơi bày rõ rệt nhất năng lực sáng tạo của ngành thời trang. Ánh đèn sân khấu mạnh mẽ khiến mọi chi tiết, từ chất liệu, cấu trúc, đường cắt đến cách xử lý phom dáng, đều trở thành minh chứng cho tư duy thiết kế và cá tính của nhà mốt.

Nhưng chính ánh sáng đó cũng dễ dàng phơi bày những điểm yếu trong quy trình sáng tạo, đặc biệt khi một thiết kế gợi nhớ quá rõ hoặc trùng lặp với các tác phẩm trước đó.

Vụ việc xoay quanh bộ sưu tập The Sleepwalkers của NTK Cao Minh Tiến tại Tuần lễ Thời trang Quốc tế Việt Nam là một ví dụ điển hình. Không phải vì mức độ nghiêm trọng, mà bởi nó đặt ra câu hỏi lớn: liệu sáng tạo thời trang Việt đã đủ mạnh mẽ và minh bạch để phân định ranh giới giữa cảm hứng và sao chép hay chưa?

“Lấy cảm hứng” và cái giá của “sự sáng tạo”

Trong bối cảnh toàn cầu, một bộ sưu tập runway là kết quả của quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, phát triển kéo dài. Từ việc xác định chủ đề, hình thành ý tưởng, chọn chất liệu cho đến dựng mẫu, mọi bước đều hướng đến một thông điệp sáng tạo thống nhất. Khi một mắt xích bị bỏ qua hoặc thiếu đầu tư, tính nguyên bản của thiết kế rất dễ bị suy giảm.

Câu chuyện The Sleepwalkers minh chứng rõ điều đó: chỉ cần xuất hiện sự tương đồng về họa tiết hay phom dáng, công chúng ngay lập tức đặt nghi vấn về chiều sâu nghiên cứu của bộ sưu tập. Đồng thời, điều này phản ánh kỳ vọng ngày càng cao của thị trường đối với sự sáng tạo độc lập và minh bạch.

Với nhiều nhà thiết kế trẻ, thách thức còn lớn hơn. Áp lực đổi mới liên tục kết hợp với mô hình sản xuất còn non trẻ, đội ngũ nhỏ và nguồn vốn hạn chế, khiến việc nghiên cứu vật liệu hay kỹ thuật cắt may chuyên sâu trở thành xa xỉ.

Thị trường đòi hỏi phải liên tục có mặt trên runway, buộc thời gian sáng tạo bị rút ngắn. Trong hoàn cảnh đó, chỉnh sửa lại những sản phẩm sẵn có hoặc tham khảo từ nguồn hàng thương mại thường trở thành giải pháp tạm thời.

Khái niệm “lấy cảm hứng” luôn tồn tại trong thời trang, nhưng ranh giới giữa cảm hứng và sao chép thật sự rất mỏng manh. Sàn diễn runway không đơn thuần là buổi biểu diễn, mà còn là thước đo của rất nhiều vấn đề: năng lực, kỹ thuật, tư duy, sáng tạo, đạo đức và cả sự thấu hiểu.

Sai lầm của nhà thiết kế, hay của cả hệ thống?

Đạo nhái là sai, là xấu, là hành vi đáng lên án và hệ quả lâu dài của nó cũng rất đáng lưu tâm. Một scandal đạo nhái ảnh hưởng không chỉ đến danh tiếng nhà thiết kế, mà còn tác động trực tiếp đến khả năng thương mại hóa bộ sưu tập.

Các thương hiệu lớn toàn cầu đều có bộ phận kiểm chứng nội bộ, đảm bảo thiết kế dựa trên nghiên cứu độc lập, không sao chép sản phẩm sẵn có, tuy nhiên điều này lại rất thiếu thốn tại thị trường thời trang Việt Nam.

Tuy nhiên, các thương hiệu nhỏ , dù vốn coi trọng tính nguyên bản nhưng thiếu năng lực tự bảo vệ, sẽ chịu thiệt nặng, bởi môi trường thiếu cơ chế bảo vệ sáng tạo khiến họ khó tích lũy tài sản trí tuệ để phát triển bền vững.

Thiếu cơ chế tương tự ở Việt Nam khiến những tình huống mập mờ xuất hiện thường xuyên hơn, cho thấy đây là vấn đề hệ thống, không phải chỉ lỗi của cá nhân.

Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết: ngành thời trang Việt cần một khung đạo đức sáng tạo có tính hệ thống. Không nhất thiết bắt đầu bằng những quy định pháp lý phức tạp, nhưng cần hình thành chuẩn mực chuyên nghiệp: minh bạch nguồn gốc thiết kế, ghi nhận tham chiếu, và đầu tư nghiêm túc vào nghiên cứu phát triển. Nếu runway là nơi nhà thiết kế tìm kiếm sự công nhận, thì chính họ cũng phải là người bảo vệ giá trị của sân khấu đó.

Sự cố The Sleepwalkers không phải thất bại cá nhân, mà là tín hiệu cho thấy tốc độ phát triển ngành đang vượt qua khả năng củng cố quy chuẩn.

Đây là thời điểm để nhà thiết kế, đơn vị tổ chức và nhà sản xuất show cùng nhau thiết lập tiêu chuẩn mới. Bởi sức cạnh tranh của thời trang Việt không chỉ dựa vào bản sắc văn hóa, mà còn phụ thuộc vào sự nghiêm túc và minh bạch trong toàn bộ quá trình sáng tạo.

Khi ranh giới giữa cảm hứng và đạo nhái ngày càng mong manh, điều ngành thời trang cần không phải những cuộc tranh luận ngắn hạn, mà là một hệ thống đủ mạnh để phân định rõ ràng hai khái niệm này và bảo vệ những ai thực sự sáng tạo.

Sáng tạo không rẻ: đó là công sức, thời gian và tiền bạc. Dưới áp lực của guồng quay thị trường, nhà thiết kế liệu có đang “liều mình đánh đổi” để tìm kiếm ánh hào quang trên sàn diễn?