Từ Vĩ tuyến 17 ngày và đêm (1973) đến Mưa đỏ (2025), hành trình điện ảnh chiến tranh Việt Nam cho thấy sự chuyển dịch từ âm hưởng sử thi hào hùng sang góc nhìn nhân bản, gần gũi, chạm tới số phận và tình yêu của con người bình thường trong khói lửa.
Nếu như gọi chiến tranh là ký ức tập thể mãi chẳng phai mờ, thì điện ảnh, có lẽ chính là tấm gương ký ức đặc biệt nhất, giúp chúng ta nhìn lại về một thời quá khứ oanh liệt, đầy hào hùng của ông cha ta theo nhiều cách khác nhau. Trải qua nhiều thế hệ, những cuộc chiến khốc liệt vẫn luôn hiện lên theo cách chân thực nhất, với tiếng bom rền, khói lửa, máu và nước mắt. Không chỉ vậy, những ký ức ấy còn hiện lên bằng những rung động nhân bản ẩn sâu trong tâm hồn con người.
Và mỗi bộ phim về chiến tranh giống như một mảnh ghép ký ức, khi đặt cạnh nhau sẽ tạo thành một bức tranh rộng lớn, vừa bi thương, ám ảnh, vừa sáng ngời niềm tự hào và kiêu hãnh. Từ Vĩ tuyến 17 ngày và đêm (1973) đến Mưa đỏ (2025), hành trình ấy cho thấy một sự chuyển dịch đầy ý nghĩa: từ những thước phim mang âm hưởng sử thi, khắc họa lý tưởng và chiến công, đến những lát cắt nhân bản, gần gũi và lay động hơn, nơi cuộc chiến được nhìn qua số phận, nỗi đau và tình yêu của những con người bình thường.
Vĩ tuyến 17 ngày và đêm (1973): Bản anh hùng ca của người phụ nữ nơi Vĩnh Linh bom đạn
“Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” của đạo diễn Hải Ninh được xem là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của điện ảnh Việt Nam thập niên 1970, mang đậm chất sử thi và tinh thần thời đại. Lấy bối cảnh tại vùng đất khốc liệt nằm ngay trên tuyến lửa chia cắt 2 miền: Vĩnh Linh, bộ phim tái hiện cuộc chiến đấu kiên cường của nhân dân nơi đây, đặc biệt là hình ảnh người phụ nữ. Nhân vật chính, chị Dịu, hiện lên như biểu tượng của sự bất khuất: dẫu trải qua mất mát, đau thương, chị vẫn kiên cường bám đất, bám làng, trở thành chỗ dựa cho gia đình và đồng đội.
Điểm đặc sắc của phim nằm ở sự kết hợp giữa yếu tố bi tráng và tính hiện thực. Cấu trúc kịch tính được xây dựng với nhiều cao trào, cùng bối cảnh chiến trường chân thực: từ những hầm trú ẩn, bãi bom, cho đến cảnh sinh hoạt khắc nghiệt trong vùng đạn lửa đã khắc họa rõ rệt không khí “một tấc không đi, một ly không rời” của người dân miền giới tuyến.
Hơn cả một bộ phim về chiến tranh, “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” còn là bản anh hùng ca về những người phụ nữ đã gánh vác cả gia đình lẫn quê hương trên đôi vai mỏng manh. Bộ phim trở thành cột mốc quan trọng trong việc định hình hình ảnh người phụ nữ anh hùng trên màn ảnh Việt, mở ra một hướng đi lớn cho điện ảnh cách mạng, nơi mà cá nhân và số phận con người được đặt ngang hàng với lý tưởng và chiến công.
Em bé Hà Nội (1974): Chiến tranh qua đôi mắt trẻ thơ
“Em bé Hà Nội” của đạo diễn Hải Ninh được xem là một trong những dấu mốc kinh điển của điện ảnh cách mạng Việt Nam. Bộ phim lấy bối cảnh Hà Nội sau trận bom B52 tàn khốc, nhưng thay vì tái hiện chiến tranh bằng tiếng súng, tiếng nổ, đạo diễn lại chọn góc nhìn của bé Ngọc Hà, một đứa trẻ đi tìm mẹ giữa đống hoang tàn. Chính sự hồn nhiên, trong trẻo ấy đã trở thành lăng kính đặc biệt để khắc họa chiến tranh không phải bằng sự dữ dội, mà bằng những mất mát và tình thương còn sót lại.
Điểm mạnh của “Em bé Hà Nội” nằm ở chỗ, bộ phim gần như không có những cảnh đánh nhau hoành tráng, thay vào đó là những chi tiết đời thường giữa đổ nát: một nụ cười trẻ thơ, một bàn tay nắm chặt, một ánh mắt ngơ ngác trước sự mất mát quá lớn. Sức lay động đến từ sự đối lập giữa sự tàn khốc của chiến tranh và vẻ mong manh, hồn nhiên nhưng kiên cường của con người.
“Em bé Hà Nội” đã mở ra một hướng đi nhân bản cho điện ảnh Việt: thay vì chỉ khắc họa chiến công và lý tưởng, phim chạm đến nỗi đau cá nhân, đến sự mất mát trong từng số phận.
Hà Nội 12 ngày đêm (1978): Bản hùng ca về “Điện Biên Phủ trên không”
Ra đời chỉ ba năm sau đại thắng mùa xuân 1975, “Hà Nội 12 ngày đêm” của đạo diễn Bùi Đình Hạc tái hiện trận chiến khốc liệt tháng 12.1972, khi B-52 Mỹ ném bom rải thảm xuống thủ đô. Bộ phim được thực hiện với quy mô lớn, từ cảnh không chiến nghẹt thở trên bầu trời, hỏa lực phòng không dày đặc, cho đến sự kiên cường trong từng con phố, mái nhà. Tất cả hợp thành một bức tranh sử thi hoành tráng, vừa kịch tính vừa trang nghiêm.
Điểm nổi bật của phim là tính tư liệu lịch sử: nhiều chi tiết được dựng dựa trên sự kiện có thật, khiến bộ phim không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn như một “chứng nhân” lưu giữ ký ức tập thể. Tuy nhiên, giống nhiều tác phẩm thời kỳ hậu chiến, phim vẫn đậm tính tuyên truyền, nhấn mạnh chiến công và tinh thần bất khuất hơn là khắc họa số phận cá nhân.
Dù vậy, giá trị của “Hà Nội 12 ngày đêm” vẫn nằm ở sức mạnh ngợi ca, ở khả năng khơi dậy lòng tự hào dân tộc, và trở thành một ví dụ tiêu biểu cho dòng điện ảnh sử thi Việt Nam sau chiến tranh, nơi lịch sử được kể lại bằng ngôn ngữ hình ảnh, hào hùng và đầy tự tôn.
Biệt động Sài Gòn: Điểm hẹn (1986): Hồi ức khói lửa và bước ngoặt của phim chiến tranh Việt
Ra mắt vào năm 1986, “Biệt động Sài Gòn: Điểm hẹn” là phần đầu tiên trong loạt phim “Biệt động Sài Gòn” do đạo diễn Long Vân thực hiện. Bộ phim lấy bối cảnh thành phố Sài Gòn những năm kháng chiến ác liệt, nơi các chiến sĩ biệt động hoạt động bí mật ngay trong lòng địch. Với cốt truyện giàu kịch tính, các tình huống đấu trí và hành động gay cấn cùng nhịp phim lôi cuốn, tác phẩm nhanh chóng trở thành hiện tượng phòng vé thời kỳ đó, đồng thời mở ra hướng đi mới cho điện ảnh chiến tranh Việt Nam.
Điểm đặc sắc nhất của phim chính là hình tượng người chiến sĩ biệt động: vừa trí tuệ, dũng cảm, vừa gần gũi, giàu tình cảm. Họ không chỉ là biểu tượng anh hùng cách mạng mà còn là con người bằng xương thịt, có khát vọng, có tình yêu và cả sự hy sinh lặng thầm. Nhờ vậy, bộ phim vượt ra ngoài tính tuyên truyền khô cứng để chạm tới trái tim khán giả, khắc sâu hình ảnh “người hùng thầm lặng” trong ký ức nhiều thế hệ.
Không chỉ dừng ở yếu tố sử thi, “Biệt động Sài Gòn: Điểm hẹn” còn tiệm cận dòng phim hành động - giải trí nhờ vào tiết tấu nhanh. Sự kết hợp hài hòa giữa giải trí và giá trị lịch sử giúp phim vừa chạm đến đông đảo khán giả, vừa giữ được chiều sâu nhân văn, đưa bộ phim trở thành cột mốc quan trọng, để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử điện ảnh Việt Nam những năm hậu chiến.
Đừng đốt (2009): Cuốn nhật ký vượt ra khỏi biên giới
Dựa trên cuốn nhật ký nổi tiếng của bác sĩ liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, bộ phim “Đừng đốt” của đạo diễn Đặng Nhật Minh được xem là một trong những tác phẩm giàu tính nhân văn và cảm xúc nhất của điện ảnh Việt Nam về chiến tranh. Không tái hiện những trận đánh ác liệt hay khung cảnh bom đạn dữ dội, phim đi sâu vào thế giới nội tâm của một nữ bác sĩ trẻ, nơi khát vọng sống, tình yêu quê hương, và nỗi đau mất mát hòa quyện thành một bản trường ca bi tráng.
Điểm độc đáo của “Đừng đốt” nằm ở cấu trúc giao thoa hai góc nhìn: qua từng dòng nhật ký đầy cảm xúc của nhân vật Đặng Thùy Trâm và một sĩ quan Mỹ - người đã tìm thấy, giữ lại, rồi đưa cuốn nhật ký ấy trở về với gia đình và đất nước Việt Nam. Từ đó, vượt qua biên giới giữa “ta” và “địch”, biến chiến tranh không còn là cuộc đối đầu hai phía, mà trở thành nỗi đau và mất mát chung của nhân loại.
Bộ phim cũng đánh dấu một bước tiến quan trọng về tầm vóc quốc tế của điện ảnh Việt Nam. Với cách kể chuyện mang tính đối thoại, “Đừng đốt” được khán giả và giới phê bình nước ngoài đón nhận nồng nhiệt, tham dự nhiều liên hoan phim quốc tế, và được xem như “cầu nối” để thế giới hiểu hơn về những mất mát, khát vọng và giá trị nhân văn của dân tộc Việt Nam trong chiến tranh.
Còn tiếp
