Cuộc trò chuyện với nhà thiết kế về Séance de Travail 1986-2005 - triển lãm đầu tiên trong sự nghiệp của Helmut Lang.
Helmut Lang chưa bao giờ là người ưa nói nhiều. Chân dung nhà thiết kế càng rõ nét khi bước vào Séance de Travail 1986-2005 - triển lãm hồi cố đầu tiên trong sự nghiệp của ông tại Bảo tàng Nghệ thuật Ứng dụng ở Vienna, cũng là nơi chôn rau cắt rốn của nhà sáng tạo.
Khối tác phẩm đồ sộ đã “lên tiếng” thay nhà thiết kế, bởi vậy ông không cần nói gì cả. Tất cả được lấy từ “kho lưu trữ sống” mà ông hiến tặng cho MAK năm 2011, sau khi một vụ cháy thiêu rụi studio và toàn bộ tư liệu còn lại. Hơn 10.000 đầu mục từ bản vẽ thiết kế, mẫu quảng cáo, chiến dịch, chất liệu, bao bì, hình ảnh, video trình diễn, tư liệu báo chí, quy trình hậu trường,... một đời làm việc được lưu giữ gần như trọn vẹn tại triển lãm.
Nhưng danh sách ấy vẫn chưa đủ để mô tả tính cá nhân sâu sắc của triển lãm.
Một vài thứ bỗng trở nên quý giá sau một thời gian bạn không nhìn thấy chúng - Helmut Lang
Thời trang của Helmut Lang và cả thực hành nghệ thuật sau khi ông rời ngành được xây dựng trên một niềm tin cốt lõi: Alles Gleich Schwer - mọi thứ đều có trọng lượng như nhau. Với Lang, một bộ suit hoàn hảo và một bản in thử quảng cáo đều đáng giá như nhau. Không có cái này, sẽ không có cái kia. Không chỉ sản phẩm, mà cả chiến lược, quy trình và những điều tưởng như vụn vặt đều góp phần tạo nên di sản.
Tinh thần đó lý giải vì sao triển lãm có thể chuyển động linh hoạt giữa hai thái cực: từ việc tái dựng không gian cửa hàng New York đến một dây thun in chữ HELMUT LANG từng được dùng làm vòng tay hậu trường. Vĩ mô và vi mô, ký ức lớn và chi tiết nhỏ tất cả đều như nhau.
Rời Vienna đến New York năm 1998 và chưa từng quay lại. Nhưng Vienna chưa bao giờ rời khỏi ông. Thành phố nghiêm cẩn, hoa lệ và mang dấu ấn đế chế ấy đã âm thầm nuôi dưỡng trong ông một tinh thần phản biện. Giống như Franz West, Thomas Bernhard, Robert Musil hay Elfriede Jelinek: những con người được hình thành bởi chính môi trường mà họ không thể hòa nhập. “Thời tiết Vienna không thuận lợi cho những ý tưởng xuất sắc”, Lang từng nói.
Suốt nhiều năm, Helmut Lang gần như biến mất khỏi bản đồ thời trang. Không sách, không phim tài liệu, không hồi cố. Cho đến năm 2021, khi Lilli Hollein nhậm chức Giám đốc MAK và đặt việc thực hiện một triển lãm về ông làm ưu tiên hàng đầu. “Thời trang Áo duy nhất thực sự có ý nghĩa”, bà khẳng định. Chỉ một tháng sau, Hollein đã gõ cửa ngôi nhà của Lang tại Long Island - nơi ông sống lặng lẽ từ khi rời bỏ thời trang năm 2005.
Với ý tưởng triển lãm. Ban đầu Helmut Lang không mấy hào hứng. Nhưng chính sự kiên trì của Hollein với mong muốn có cuộc đối thoại với một nghệ sĩ còn sống đã thuyết phục được nhà thiết kế vốn sống ẩn, rằng nếu không tham gia, ông có thể sẽ hối tiếc. Và ông đồng ý với điều kiện
Triển lãm tại MAK không tập trung vào quần áo theo cách thông thường. Các thiết kế sàn diễn của Lang hiện được lưu giữ rải rác tại 18 viện bảo tàng lớn trên thế giới, từ Louvre đến Met, từ V&A đến Kyoto Costume Institute. Lang không muốn trưng bày bằng ma nơ canh. Ông muốn trưng bày mang tính kỹ thuật, đột phá để tập trung kể câu chuyện về tư duy và vật liệu. Và ông muốn một giám tuyển không xuất thân từ thời trang. Người được chọn là Marlies Wirth – cô là một nhà giám tuyển và sử gia nghệ thuật sống tại Vienna, chuyên về văn hóa kỹ thuật số và các thực tiễn liên ngành đương đại.
Helmut Lang từng được gọi là biểu tượng của chủ nghĩa tối giản. Nhãn mác mà không nhà thiết kế nào thực sự yêu thích. Marlies Wirth chọn một từ khác: essentialism (tạm dịch: chủ nghĩa thực dụng). Chính từ cách tiếp cận này, kiến trúc cửa hàng do Richard Gluckman thiết kế được tái dựng như bối cảnh triển lãm. Người xem bước vào chính cấu trúc tư duy của Lang.
Những trang phục hiếm hoi xuất hiện đều mang tính biểu tượng: corset gợi folklore; vật liệu như làn da thay thế; chiếc Astro Biker Jacket với hệ harness bên trong; những cấu trúc lai giữa áo bay và sweatshirt. Nhưng táo bạo nhất vẫn là accessoires vêtements (phụ kiện quần áo). Chúng cô đặc triết lý của nhà thiết kế lừng danh về cơ thể, về da thịt, về ranh giới giữa che phủ và phơi bày.
Helmut Lang tháo rời những món đồ cơ bản, biến chúng thành khung ý niệm. Khi chỉ còn lại cấu trúc, chúng trở thành một hình thức biểu đạt khác. Trong triển lãm có một món đồ nhỏ bé nhưng ám ảnh như reflective bra holster (1995), được may từ nylon, cao su, kim loại và ren.
Trung tâm cảm xúc của triển lãm là sơ đồ chỗ ngồi được phóng lớn, trải trên sàn. Một video khổng lồ ở cuối “sàn diễn” tạo cảm giác như đang bước vào một show thực sự. Đây là show Xuân 2004 tại Tennis Club de Paris - một trong những show cuối cùng của ông. Việc tái dựng này không chỉ là hoài niệm, mà là một memento mori: nhắc nhớ về thời gian, về sự vắng mặt, về những hàng ghế đầu đã không còn đủ người.
Helmut Lang sẽ tròn 70 tuổi vào tháng Ba. Ông nói mình không sợ cái chết. Nhưng nhìn lại sơ đồ chỗ ngồi năm 2004, một nửa đã ra đi. “Đây không phải những năm tháng vàng son. Đây là những năm tháng cuối cùng - ông trích lời The Golden Girls.
Và ở thời điểm ấy, toàn bộ cuộc đời bỗng trở thành một hồi cố sống động. Với Helmut Lang, thời trang, nghệ thuật, kiến trúc, âm nhạc, thiết kế đồ họa và quảng cáo chưa bao giờ tách rời. Chúng hòa làm một. Từ việc là nhà thiết kế đầu tiên quảng cáo trên National Geographic, đến việc ra mắt bộ sưu tập online đầu tiên, hay biến taxi New York thành bảng quảng cáo di động - tất cả đều có mặt tại MAK.
Triển lãm dự kiến sẽ lưu diễn và được sự đồng ý của nhà thiết kế. “Mọi tác phẩm đều có nhiều đời sống”, ông nói.
Và rồi, một nhận thức khác xuất hiện: “Quá khứ, hiện tại và tương lai thực chất đang diễn ra cùng lúc”. Séance de travail: một buổi làm việc, một tiến trình đang mở. Với Helmut Lang, triển lãm này không kết thúc. Bởi như ông nói: “Quá khứ không bao giờ dễ hơn hiện tại. Hiện tại luôn là cơ hội”.
Theo BoF
