Cái chết đang được “khoác lên mình” diện mạo mới ở Trung Quốc. Những doanh nhân trẻ đang biến các sản phẩm tang lễ từ vật dụng “chứa đựng nỗi buồn” thành những món đồ mang tính thẩm mỹ.
Cái chết thường là điều kiêng kỵ, đặc biệt trong văn hóa châu Á. Thế nhưng, giữa thời đại chuyển mình mạnh mẽ, ngành tang lễ cao cấp Trung Quốc được tái định hình bởi những doanh nhân trẻ. Không còn theo khuôn khổ, cái chết giờ đây là câu chuyện của trải nghiệm thiết kế tinh tế, kinh doanh có chủ đích, táo bạo và đồng thời cũng hé lộ tiềm năng của một thị trường tưởng chừng khá khô khan.
Tang lễ cho thú cưng đến nghệ thuật tưởng niệm con người
“Tôi tin rằng cái đẹp có thể giúp xoa dịu nỗi đau mất đi người thân yêu” - WuTong (chủ cửa hàng Goodbye & Hello Studio) chia sẻ.
Cô bước vào ngành tang lễ năm 2014, khi đi tìm một chiếc bình tro cho chú chó của mình. “Tôi lục khắp Bắc Kinh mà không tìm được mẫu nào đủ đẹp và cách họ trưng bày thật sự đáng sợ” cô nói. Sau một chuyến đi đến những khu chợ đường phố sôi động ở Ấn Độ, ý tưởng tạo ra dòng bình đựng tro dành cho thú cưng của riêng cô bắt đầu hình thành.
Là sinh viên kiến trúc nên cô tự thiết kế sản phẩm và hợp tác sản xuất. Nhưng vài năm sau, khi thị trường trở nên chật chội, WuTong thấy mình không còn nhiều đất để sáng tạo. Cô chuyển sang thiết kế sản phẩm tưởng niệm cho con người để rồi nhận ra chúng quá lỗi thời, buồn bã và thiếu cá tính.
WuTong đặt tên cho studio của mình là Goodbye & Hello, một không gian trông giống cửa hàng nội thất hơn là nơi bán đồ tang lễ. Tại đây, các vật phẩm tưởng niệm rất đa dạng màu sắc, chất liệu và hình dáng, chẳng hạn như bông hoa loa kèn bằng gốm, quả cầu pha lê hơi hướng hậu hiện đại làm từ đất và muối hay quả cầu bầu dục mang phong cách cổ điển - tất cả đều được tạo ra để hòa vào đời sống thường ngày một cách tinh tế.
Suy nghĩ lại về cái chết
Hình ảnh cái chết, những người làm nghề tang lễ và đám tang vốn được miêu tả u ám trong văn học và văn hóa dân gian đã phần nào định hình tâm lý người Trung Quốc suốt nhiều thế hệ. Cái chết mang theo điềm gở, ngay cả việc nhắc đến nó trong những dịp lễ hội như đám cưới hay sinh nở cũng được cho là mang lại xui xẻo. Ở một số vùng nặng mê tín, cả gia đình có người mất còn bị xem là “ô uế về mặt nghi lễ”. Nhà xây trên khu hỏa táng cũ vì vậy cũng thường được bán với giá rẻ.
Sự cấm kỵ đã ảnh hưởng sâu sắc đến ngành tang lễ của nước này. Các cửa hàng bán đồ tang thường nằm gần bệnh viện hoặc vùng ngoại ô, với lối đi hẹp, cũ kỹ, chất đầy vòng hoa, khăn tang và tiền vàng mã.
Tại Mibeizhuang (một ngôi làng ở tỉnh Hà Bắc phía nam Bắc Kinh) hơn 20.000 cư dân kiếm sống nhờ chuỗi công nghiệp của nền kinh tế tang lễ (từ bình đựng tro đến quan tài pha lê). Theo truyền thông, ở thời kỳ đỉnh cao, thị trấn nhỏ này từng có khoảng 500 cửa hàng tang lễ, sản xuất tới 90% sản phẩm tang lễ của Trung Quốc.
“Mỗi người đều là một cá thể độc nhất khi còn sống nhưng lúc chết đi, họ lại được đặt vào những chiếc bình buồn tẻ và ảm đạm giống nhau, thật đáng thương” Wu chia sẻ.
“Toàn bộ ngành tang lễ ở Trung Quốc đang dùng những biểu tượng đáng sợ khiến người ta cảm thấy người quá cố đã bước sang một thế giới khác, xa xôi và không thể chạm tới”. Với studio của mình, cô muốn thay đổi hiện trạng ấy bằng cách mang sự ấm áp trở lại cho cái chết và những nghi thức trong tang lễ.
Tang lễ "bắt tay" với bán lẻ hiện đại
Gao Guqi (nhà sáng lập thương hiệu nội thất thiết kế FNJI) bước vào thị trường ngách này với lý do tương tự. Sau khi bố mẹ qua đời, anh không thể tìm được bình đựng tro phù hợp đồng thời cũng nhận ra rằng tang lễ hiện tại quá chú trọng vào quy trình rườm rà mà bỏ quên cảm xúc.
Năm 2023, anh thành lập Greatroam, cung cấp đồ dùng trong tang lễ và bắt đầu kinh doanh dưới hình thức online trước khi mở cửa hàng vật lý vào tháng 6/2024. Cửa hàng tọa lạc tại Sanlitun, khu vực sôi động bậc nhất Bắc Kinh, nổi tiếng với bar, cuộc sống về đêm và mua sắm thời thượng. Giữa nhịp sống hối hả, nhộn nhịp và bảng hiệu neon rực rỡ, cửa hàng như mang đến một khoảng lặng. Theo người đồng sáng lập Zhao Ming, họ chọn Sanlitun thay vì những địa điểm quen thuộc như gần bệnh viện hay nhà tang lễ để việc trò chuyện về mất mát trở thành một phần tự nhiên của cuộc sống thường ngày chứ không phải tách biệt khỏi chúng.
Không gian hai tầng được phủ gam màu đất ấm, tạo cảm giác an yên. Sản phẩm chính là bình đựng tro và trang phục mai táng. Hầu hết bình đựng tro cốt đều có màu gỗ trầm và ngà (có phiên bản màu hồng dành cho bé gái và họa tiết graffiti cho thú cưng). Trang phục tang lễ lấy cảm hứng từ Hán phục và sử dụng lụa, cotton hay chất liệu tự nhiên khác, đi kèm họa tiết tượng trưng cho vòng lặp của sự sống và cái chết không phải là kết thúc. Hơn nữa, còn có các sản phẩm khác trải từ thực phẩm cúng như cá hồi sống, sữa hữu cơ đến những món đồ thu nhỏ như máy ảnh kỹ thuật số.
Cửa hàng cũng có không gian để tưởng niệm, chính là “bưu điện thiên đường” - nơi mọi người có thể viết thư cho người thân đã mất rồi đốt trong lư hương để “gửi” đi. Ngoài ra, Greatroam còn cung cấp dịch vụ thiết kế tang lễ, trang trí và viết hồi ký.
Bình đựng tro, bài vị và kim cương từ tro cốt được thiết kế riêng
Dù xuất thân từ lĩnh vực thiết kế nội thất chứ không phải bán lẻ thời trang, Gao Guqi vẫn chủ ý áp dụng logic hình ảnh của các cửa hàng thời trang cho cửa hàng đồ tang lễ của mình. Những giá treo được chọn lọc kỹ, ánh đèn ấm áp, câu chuyện màu sắc hài hòa và phong cách bày trí như một showroom đã định hình lại trang phục tang lễ và bình đựng tro cốt như những vật phẩm thiết kế hơn là món đồ mang tính chức năng đơn thuần.
Sự thay đổi chiến lược trong cách trình bày đã tác động mạnh đến nhận thức và hành vi của khách hàng. Kể từ khi chuyển sang mô hình boutique, lượng khách ghé cửa hàng Sanlitun tăng từ khoảng 30 người mỗi ngày lên 50-100 người vào cuối tuần, thu hút không chỉ các gia đình đang chuẩn bị tang lễ mà còn cả những người qua đường tò mò đến mua sắm.
Phong cách tối giản pha chút tân Trung Hoa của Greatroam đối lập với những sản phẩm tươi vui và đầy màu sắc của Wu. Tuy vậy, cả hai vẫn chung một mục tiêu: biến ngành tang lễ thành lĩnh vực đặt trọng tâm vào cái đẹp, ký ức và sự sống.
Người tiêu dùng Trung Quốc, đặc biệt là thế hệ trẻ, đang nhìn nhận cái chết với thái độ cởi mở và thân mật hơn. Sự thay đổi này thúc đẩy nhu cầu đối với bình đựng tro, trang phục và phụ kiện được thiết kế tinh tế. Sản phẩm bán chạy nhất tại Greatroam là một bài vị pha lê trong suốt, bên trong chứa một ống bạc nhỏ để đặt tro cốt, tóc hoặc những kỷ vật khác.
Sự gia tăng của đồ vật lưu niệm trong gia đình Trung Quốc
“Một khách hàng đã đặt mua bài vị này và khắc dòng chữ ‘Across the worlds, my love endures’ engraved on it’. Được sự cho phép của họ, tôi đã chia sẻ bức ảnh lên mạng và nó đã trở nên nổi tiếng ngay lập tức. Nhiều người đã đến mua để đặt trong nhà, điều này báo hiệu một sự thay đổi trong tư duy vì tro cốt hỏa táng theo truyền thống thường được chôn dưới lòng đất trong các nghĩa trang” Zhao chia sẻ.
Tại cửa hàng của Wu, kim cương từ tro cốt là mặt hàng bán chạy nhất.
Thông qua các mối quan hệ trong ngành và mạng lưới tại các triển lãm quốc tế, cô đã trở thành đại lý độc quyền tại Trung Quốc cho một công ty Áo chuyên chế tác đá quý từ tro cốt người hoặc thú cưng. Những viên kim cương này có thể được tạo ra từ tóc hoặc tro của người/ thú cưng, rồi được chế tác thành vòng cổ hoặc nhẫn.
Phần lớn khách hàng mua các sản phẩm này thuộc thế hệ sinh sau năm 1990, tiếp đến là những người sinh vào khoảng thập niên 1970–1980. Wu nhớ về một người mẹ trẻ đã giữ một phần tro của mẹ mình trong chiếc bình hình hoa calla lily (sản phẩm hợp tác với một công ty Bulgaria) và đặt bông hoa ấy trên cây đàn piano trong buổi tiệc sinh nhật một tuổi của con trai cô.
Wu chia sẻ: “Tôi rất ngạc nhiên và cũng thấy an ủi khi xem những bức ảnh cô ấy gửi cho tôi, bởi vì ngay lúc đó, cái chết không còn là điều cấm kỵ trong lễ mừng sinh nhật nữa”.
Tăng trưởng trong bối cảnh già hóa dân số Trung Quốc
Trung Quốc đang già hóa nhanh, với dân số giảm ba năm liên tiếp. Năm 2024, số ca sinh chỉ đạt 9,54 triệu, trong khi số ca tử vong lên mức kỷ lục 10,93 triệu dẫn đến tỷ lệ tăng trưởng tự nhiên ở mức âm, –0,99‰. Cùng năm đó, chỉ có 6,1 triệu cặp đăng ký kết hôn, giảm 20,5% so với năm trước và thấp nhất kể từ 1980. Tạp chí Population Research dự báo số ca tử vong hằng năm của Trung Quốc có thể đạt đỉnh 19 triệu vào năm 2061.
Số người qua đời ngày càng nhiều sẽ thúc đẩy sự mở rộng và chuyển đổi của ngành tang lễ. Thị trường dịch vụ tang lễ của Trung Quốc đã đạt 310,2 tỷ NDT (43,7 tỷ USD) vào năm 2022. Nhiều “người chơi” từ các lĩnh vực khác nhau đã bắt đầu bước vào thị trường này.
Documents (một nhãn hiệu nước hoa được L'Oréal hậu thuẫn) đã hợp tác với Greatroam ra mắt lư hương bằng gốm hình vỏ ốc xà cừ cho dịp Thanh Minh năm 2024.
Với những thiết kế và dịch vụ mới, các doanh nhân này đang định hình lại ngành tang lễ của Trung Quốc. Họ không chỉ “thẩm mỹ hóa” cái chết và nỗi mất mát mà còn mang lại trật tự và tính minh bạch cho một thị trường lâu nay bị ảnh hưởng bởi quảng cáo sai sự thật và các chiêu trò lừa dối.
Greatroam đã tổ chức buổi lễ tang sống cho một bệnh nhân ung thư 17 tuổi tại một bệnh viện ở Bắc Kinh vào tháng 01/2025, có sự góp mặt của những nhân vật anime yêu thích của cô bé.
Do quan niệm kiêng kỵ về cái chết, ít ai mua trước đồ tang lễ. Do đó, hầu hết các gia đình đều phải mua ở lò hỏa táng, nơi một chiếc bình đựng tro cốt có thể có giá lên đến hàng chục, thậm chí hàng trăm nghìn nhân dân tệ.
Một người dùng Xiaohongshu bình luận: “Chúng tôi thường phải trả tiền ngay tại chỗ cho những chiếc bình đựng tro xấu với giá quá cao, vì vậy những cửa hàng lưu niệm này mang đến cho chúng tôi nhiều lựa chọn hơn về cả vẻ đẹp lẫn phẩm giá”.
Chuyển ngữ theo Jing Daily
*Bản dịch không bao gồm toàn bộ bài gốc
