Bức tranh thương mại toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng và thời trang Việt không còn là "ngoại lệ an toàn".
Nếu bạn từng nghe đến cụm từ "thuế transshipment", "chính sách America First", hay các thuật ngữ như "chuỗi cung ứng minh bạch" nhưng vẫn chưa thật sự hiểu rõ toàn cảnh đang diễn ra giữa Việt Nam và Mỹ - đặc biệt là những gì ảnh hưởng trực tiếp đến công việc, sản phẩm, định hướng thương hiệu của bạn thì bài viết này sẽ giúp bạn xâu chuỗi mạch lạc các diễn biến chính trị - kinh tế từ đầu năm 2025 đến nay.
Chúng ta sẽ cùng đi qua những khái niệm tưởng chừng "xa vời" như căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, chính sách ưu đãi thương mại, chuỗi cung ứng toàn cầu... để hiểu vì sao một chiếc áo sơ mi hay váy local brand made in Vietnam lại có nguy cơ bị đánh thuế tới 40% khi vào Mỹ. Đồng thời, bài viết cũng chỉ ra những cơ hội mà nhóm doanh nghiệp (từ OEM/ODM lớn đến các thương hiệu nhỏ bán qua Instagram hay boutique) đang cố gắng chuyển mình nhằm thích nghi với giai đoạn thương mại mới nhiều thách thức nhưng cũng không thiếu tiềm năng này.
Bối cảnh mới: Thỏa thuận thương mại Mỹ - Việt Nam tháng 7/2025
Tháng 7/2025, chính quyền Tổng thống Donald Trump ký thỏa thuận thương mại song phương mới với Việt Nam, trong bối cảnh căng thẳng toàn cầu gia tăng và chính sách “America First” được khôi phục. Chiến lược này ưu tiên doanh nghiệp Mỹ bằng cách áp thuế cao với hàng nhập khẩu và tái cấu trúc chuỗi cung ứng để giảm lệ thuộc vào Trung Quốc.
Mục tiêu chính là ngăn chặn tình trạng “transshipment” - hàng Trung Quốc đội lốt “Made in Vietnam” để né thuế Mỹ. Theo đó, Mỹ áp thuế 20% với toàn bộ hàng dệt may có xuất xứ từ Việt Nam, và lên đến 40% nếu nghi có yếu tố “tái xuất trá hình từ Trung Quốc” (Time Magazine, 2025).
Chính sách thuế mới có liên kết gì trong thương mại Mỹ - Việt?
Đây là lần đầu tiên Mỹ chính thức áp thuế trực tiếp lên toàn bộ ngành hàng dệt may từ Việt Nam, sau khi hai nước ký kết thỏa thuận thương mại song phương vào đầu tháng 7/2025. Trước đó, trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump, Mỹ từng nhiều lần cảnh báo về nguy cơ “transshipment” - tình trạng hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc được chuyển qua Việt Nam, gắn nhãn “Made in Vietnam” để né thuế.
Những cảnh báo này xuất hiện qua các báo cáo điều tra từ Bộ Thương mại Mỹ, các phát biểu trong khuôn khổ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, cũng như tại các vòng đàm phán song phương với Việt Nam. Tuy nhiên, suốt giai đoạn đó, các tuyên bố chỉ dừng lại ở mức cảnh báo, chưa có hành động cụ thể cho đến khi thỏa thuận mới được ký vào tháng 7/2025.
Trước đây, Việt Nam được hưởng ưu đãi vì không nằm trong nhóm quốc gia bị đánh thuế cao như Trung Quốc. Nay, doanh nghiệp Việt buộc phải minh bạch nguồn gốc nguyên liệu, chuỗi cung ứng và quy trình sản xuất nếu muốn duy trì xuất khẩu sang Mỹ. Đổi lại, Việt Nam đồng ý miễn thuế cho hàng hóa Mỹ - một phần trong thỏa thuận giúp giữ vững quyền tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, sau EU (theo Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ – USTR, 2025). Đây cũng là bước đi nằm trong chiến lược tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu của Mỹ, nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách tìm kiếm những đối tác sản xuất đáng tin cậy hơn trong khu vực.
Đọc thêm: Vietnam Fashion Insights - Tìm hiểu thị trường thời trang Việt cùng SR
Thỏa thuận đã hoàn tất hay vẫn đang thương lượng?
Các điều khoản chính của thỏa thuận đã được ký và có hiệu lực từ đầu tháng 7/2025, bao gồm việc áp thuế 20% đối với toàn bộ hàng dệt may từ Việt Nam và lên tới 40% nếu nghi có yếu tố “transshipment” (theo Time Magazine, 2025). Tuy nhiên, nhiều chi tiết kỹ thuật vẫn đang được đàm phán, đặc biệt liên quan đến hệ thống truy xuất nguồn gốc, xác minh xuất xứ và quy trình kiểm tra chuỗi cung ứng.
Doanh nghiệp Việt buộc phải cung cấp hồ sơ minh bạch về nguyên liệu, quy trình sản xuất và đối tác cung ứng. Phía Mỹ cũng sẽ tăng cường kiểm tra ngẫu nhiên tại các cảng nhập khẩu từ cuối 2025 sang đầu 2026. Nếu không đáp ứng tiêu chuẩn, nguy cơ bị trả hàng hoặc cấm nhập khẩu là hoàn toàn có thể xảy ra (Reuters, 2025).
Nói cách khác, thỏa thuận đang ở trạng thái "khung" nhưng có thể điều chỉnh tùy mức độ tuân thủ của doanh nghiệp Việt. Mỹ vẫn có quyền đơn phương tăng cường kiểm tra và điều chỉnh thuế nếu phát hiện vi phạm liên quan đến transshipment.
Nói cách khác, thỏa thuận hiện mới là một khung chính sách đã có hiệu lực, nhưng vẫn để ngỏ khả năng điều chỉnh, tùy thuộc vào mức độ tuân thủ của doanh nghiệp Việt. Mỹ cũng giữ quyền đơn phương siết chặt kiểm tra hoặc điều chỉnh mức thuế nếu phát hiện vi phạm liên quan đến “transshipment”.
Thoả thuận này đang có lợi hay gây hại cho Việt Nam?
Trong ngắn hạn, mức thuế 20% là áp lực nặng với các doanh nghiệp gia công (OEM, ODM) vốn có biên lợi nhuận thấp. Tuy nhiên, đây là mức thấp hơn đáng kể so với đề xuất ban đầu là 46% của Mỹ trong gói thuế "Liberation Day Tariffs". Vì vậy, thỏa thuận hiện tại được xem là cách Việt Nam "giảm thiểu thiệt hại".
Nếu tận dụng đúng thời cơ, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, các doanh nghiệp OEM/ODM Việt Nam - vốn có vị trí địa lý thuận lợi gần Trung Quốc và nguồn nhân lực dồi dào - có khả năng thay thế một phần vai trò của Trung Quốc trong một số chuỗi cung ứng nhất định.
Tuy nhiên, khả năng này không dễ đạt được nếu không có sự đầu tư quyết liệt vào minh bạch hóa sản xuất, cải thiện năng lực truy xuất nguồn gốc và quản trị chuỗi cung ứng theo chuẩn quốc tế. Theo phân tích từ Bloomberg và các chuyên gia trong ngành, chỉ khoảng 30-40% doanh nghiệp hiện có đủ năng lực đáp ứng yêu cầu mới trong ngắn hạn. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể gặp khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu kỹ thuật mới. Các local brand phụ thuộc vào thương mại điện tử xuyên biên giới sẽ cần thay đổi mô hình logistics và xử lý hồ sơ xuất nhập khẩu. Nếu không có hệ thống truy xuất nguồn gốc, họ sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.
Chính phủ Việt Nam hiện đang đẩy mạnh triển khai các chương trình hỗ trợ nâng cấp năng lực kỹ thuật, như phát triển hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia, tập huấn cho doanh nghiệp về tiêu chuẩn xuất xứ và hợp tác với các hiệp hội ngành hàng để kết nối chuỗi cung ứng trong nước. Theo thông tin từ Bộ Công Thương Việt Nam được đăng trên báo Lao Động tháng 7/2025, đây là một phần trong chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh và giảm rủi ro trong xuất khẩu sang thị trường Mỹ sau thỏa thuận thương mại mới.
Nếu các doanh nghiệp Việt không thể quản lý chuỗi cung ứng?
Nếu mức thuế transshipment 40% tiếp tục được duy trì hoặc mở rộng sang các mặt hàng như phụ kiện, túi xách, da giày, toàn ngành thời trang Việt sẽ chịu áp lực lớn về chi phí và cạnh tranh. Mức thuế cao bất thường này phản ánh động thái kiểm soát các hoạt động không minh bạch từ phía Mỹ. Kịch bản này hoàn toàn khả thi nếu Mỹ nghi ngờ năng lực quản lý chuỗi cung ứng của Việt Nam, hoặc phát hiện các vi phạm nghiêm trọng. Nguy cơ càng rõ rệt nếu Đảng Cộng hòa giữ quyền sau bầu cử 2026 và duy trì lập trường cứng rắn với Trung Quốc cùng các nước liên quan như Việt Nam.
Trong trường hợp đó, các doanh nghiệp OEM/ODM có thể buộc phải chia nhỏ đơn hàng, chuyển một phần sản xuất sang nước thứ ba và minh bạch hóa toàn bộ quy trình. Các local brand ở phân khúc mass market sẽ đối mặt với thách thức lớn nếu không đầu tư vào minh bạch chuỗi cung ứng. Ngược lại, các local designer brand với mô hình nhỏ, thủ công và định vị rõ ràng có thể hưởng lợi nếu hợp tác với các boutique tại Mỹ hoặc Hàn Quốc – những thị trường ưu tiên sản phẩm bản địa và quy trình minh bạch.
Đọc thêm: Khi sáng tạo cần học Thuế: Local Brand và cuộc chuyển mình tất yếu
Theo Time Magazine (2025), buyer Mỹ hiện ưu tiên đối tác có chuỗi cung ứng rõ ràng, sản xuất quy mô nhỏ và sở hữu câu chuyện thương hiệu thuyết phục. Đây là cơ hội cho các nhà thiết kế Việt nếu định vị chiến lược phù hợp. Báo cáo từ Retail Dive (2025) cũng ghi nhận xu hướng các thương hiệu Việt chuyển sang mô hình B2B, như thiết kế capsule collection cho boutique Mỹ – giúp họ tránh phụ thuộc TMĐT đại chúng và hạn chế rủi ro kiểm định xuất xứ.
Đọc thêm: Việt Nam trước làn sóng thuế mới từ Mỹ: Cơ hội và rủi ro cho thời trang nội địa
Vì sao Việt Nam đồng ý thỏa thuận này?
Nếu không có thỏa thuận, hàng hóa từ Việt Nam, đặc biệt là dệt may và giày dép có thể bị áp thuế tới 46% - mức thuế sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho toàn ngành xuất khẩu. Đồng thời, nguy cơ Việt Nam bị liệt vào danh sách các quốc gia thao túng thương mại cũng sẽ gây tổn hại uy tín và ảnh hưởng đến các hiệp định thương mại tự do đang có hiệu lực.
Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị toàn cầu leo thang, điển hình là Mỹ - Trung, Nga - châu Âu, cùng sự phân mảnh ngày càng sâu của chuỗi cung ứng hậu 2020, việc duy trì quan hệ thương mại song phương ổn định với Mỹ trở nên cấp thiết. Thỏa thuận này tạo ra không gian đàm phán linh hoạt hơn cho Việt Nam, nhất là trong trường hợp chính quyền Mỹ thay đổi sau kỳ bầu cử sắp tới.
Tuy nhiên, để đổi lại, ngành thời trang - may mặc Việt Nam buộc phải chuyển mình. Mỹ không còn là thị trường dễ tính và doanh nghiệp Việt cần nâng cao năng lực kiểm soát xuất xứ, minh bạch chuỗi cung ứng, phát triển thương hiệu bài bản. Đây là bước dịch chuyển từ mô hình “giá rẻ” sang “giá trị cao”, đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc về tư duy, nguồn lực và hệ thống trong toàn ngành.
Nguồn tham khảo: Lao Động, The Guardian, East Asia Forum, Real logistics, Time Magazine, USTR Office, Reuters, Bloomberg, Retail Dive
