Hành trình nghệ thuật của Kusama không bao giờ chỉ là một “cú bắt tay”.
Cái tên Yayoi Kusama hiện lên qua một trang sách gợi cảm giác quen thuộc, ngờ ngợ. Chỉ một chút tìm kiếm cũng đủ xác nhận rằng người phụ nữ mái tóc bob ngang cùng dấu ấn nghệ thuật làm nên từ những chấm tròn màu sắc sặc sỡ như thôi miên người xem với nhân vật đã có màn hợp tác bùng nổ cùng Louis Vuitton vài năm trước là cùng một người. Để từ đó biết rằng, hành trình nghệ thuật của Kusama không bao giờ chỉ là một “cú bắt tay”, ẩn sâu dưới chấm tròn đa sắc là những trải nghiệm và phong cách xây đắp bởi cái đẹp mang tên “không hoàn hảo”.
Khởi từ sự “không hoàn hảo”
Có lẽ điều khiến chúng ta bị hút vào Yayoi Kusama suy cho cùng không hẳn là sắc màu rực rỡ hay những dải chấm bi phủ khắp bề mặt tác phẩm mà là cảm giác bất an rất nhỏ, rất thật, ẩn dưới mọi thứ. Nghệ thuật của Kusama chưa từng được sinh ra từ sự tròn trịa như chính thế giới chấm bi của bà, nó bước ra từ những day dứt, những ảo giác, từ cuộc đối thoại dai dẳng của bản thân với chính nội tâm mình. Cái không hoàn hảo ấy mới làm cho vũ trụ Kusama trở nên hấp dẫn đến lạ lùng bởi vẻ đẹp tạo nên từ mong manh và táo bạo. Từ trải nghiệm trong Phòng gương (Infinity mirrored room) cho đến lần hợp tác với Louis Vuitton, Kusama cho người xem nhìn thấy một ý niệm nhất quán: nghệ thuật có thể bắt đầu từ những vết nứt rất nhỏ bên trong mỗi người.
Infinity mirrored room – Khoảnh khắc đối diện với cái vô hạn
Có lẽ không hiếm khi bạn nghe về một biểu tượng nào đó mang trong mình những khiếm khuyết để rồi tỏa sáng từ chính “vết nứt” ấy. Kusama cũng thế, cái đẹp của bà xây đắp từ những điều không đẹp. Chứng ảo giác thế nhưng lại là nền tảng cho hành trình sáng tạo của Kusama bởi căn tính “vô hạn” mà những chấm tròn xuất hiện trong mắt đem lại.
Yayoi Kusama chọn đối mặt với nỗi lo âu, cái sợ hãi lưu cữu của mình bằng con đường sáng tạo nghệ thuật. Tác phẩm sắp đặt Infinity mirrored room (Phòng gương vô cực) trưng bày tại Tate Modern, London, là một trong những sáng tạo diễn giải nỗi “ám ảnh” về khái niệm vô cực, vĩnh cửu xuất sắc của Kusama mà nếu yêu thích vũ trụ của bà, bạn nên xem qua ít nhất một lần trong đời.
Infinity mirrored room là một phiên bản trung thực nhất về nội tâm của Kusama: lặp lại, loạn nhịp, vô hạn và “nuốt chửng” người đứng trong đó. Bạn sẽ lạc bước bởi ảo giác vì cách sắp đặt gương, ánh sáng, đèn LED,...nhưng liệu có ai sẵn lòng khước từ trải nghiệm quá đỗi đẹp đẽ này?
Nếu bước có cơ hội bước vào căn phòng gương, người xem không gặp nghệ thuật trước mà gặp chính mình - lặp đi lặp lại như kéo dài bất tận. Không gian tĩnh tại với hàng ngàn chấm tròn sáng lấp lánh đa sắc và hình ảnh bản thân như vây lấy khiến từng rung cảm vi tế nhất cũng “được nhìn thấy”.
Trong các ảo giác của Kusama, bà cảm thấy mình bị “xóa nhòa” bởi những chấm tròn lặp đi lặp lại. Và ở đây, bà mời chúng ta cùng chia sẻ trải nghiệm “tự xóa nhòa” ấy. Những chấm sáng bao quanh và nuốt lấy người xem, khiến bạn khó mà nhận ra đâu là điểm kết thúc của bản thân và đâu là phần còn lại của căn phòng. Thông thường, khi người ta trải nghiệm nghệ thuật, luôn có một ranh giới rõ ràng giữa người xem và tác phẩm. Nhưng Kusama cố tình làm mờ nó. Để trải nghiệm các căn phòng gương, bà muốn chúng ta trở thành một phần của chúng, theo Tate.
Trong các ảo giác của Kusama, người nghệ sĩ cảm thấy mình bị “xóa nhòa” bởi những chấm tròn lặp đi lặp lại. Và ở đây, bà mời chúng ta cùng chia sẻ trải nghiệm “tự xóa nhòa” ấy. Những chấm sáng bao quanh và nuốt lấy người xem, khiến bạn khó mà nhận ra đâu là điểm kết thúc của bản thân và đâu là phần còn lại của căn phòng. Thông thường, khi người ta trải nghiệm nghệ thuật, luôn có một ranh giới rõ ràng giữa người xem và tác phẩm. Nhưng Kusama cố tình làm mờ nó. Để trải nghiệm các căn phòng gương, bà muốn chúng ta trở thành một phần của chúng, theo Tate.
Từ Infinity mirrored room đến Louis Vuitton: Khi nỗi ám ảnh trở thành ngôn ngữ của thời trang
Nhiều người biết đến Kusama qua những tác phẩm từ ngày đầu và sự hợp tác với LV là một bước phát triển trong hành trình nghệ thuật của bà, nhiều người lại biết đến cái tên này vì đã “bắt tay” với nhà mốt Pháp. Nhưng vì cơ duyên nào đi nữa thì màn kết hợp này luôn cần nhắc lại khi nói về “nữ hoàng chấm bi” từ Nhật Bản vì dấu ấn giao thoa của nó.
Nếu phòng gương vô cực cho thấy nghệ thuật Kusama ở trạng thái nguyên bản thì sự hợp tác với LV lại là phiên bản đã làm mạch lạc, “tiêu hóa được” và chuyển thành một thẩm mỹ đủ tính thương mại.
Louis Vuitton không đơn thuần tiếp nhận nghệ thuật của Yayoi Kusama, thương hiệu tiếp nhận câu chuyện và các biểu tượng của bà - chấm bi, ý niệm vô hạn, sự lặp đi lặp lại, rồi đặt chúng vào một cấu trúc hoàn toàn khác: chắc chắn và dễ nhận diện.
Những chấm bi trong thực hành của Kusama như một phương thức nghệ thuật hóa đầy lãng mạn về ý tưởng vô hạn trong khi đó, chấm bi dưới tay LV được “biên dịch” thành họa tiết xa xỉ - dễ tiếp nhận và có khả năng thương mại hóa.
Chấm bi khi này bước sang vai trò như một ký hiệu văn hóa, một hình thức thể hiện vị thế và gu thẩm mỹ. Nhìn vào các chiến dịch Kusama x Louis Vuitton, chúng ta cảm nhận được một hành trình biến hóa của những chấm tròn, từ cái vô hạn trong tâm trí sang một ngôn ngữ đẹp đẽ khác và có thể cầm nắm được.
Và dù là phiên bản nào, có một sự thật chung chính là: vẻ đẹp chỉ xuất hiện khi ta nhìn thẳng vào sự không hoàn hảo, dù là trong tâm trí người nghệ sĩ hay trên bề mặt một món đồ xa xỉ.
