Được "khai sinh" từ những đồng cỏ đẫm sương mờ, xuyên suốt hơn ba thế kỷ, flannel vẫn luôn được xem là biểu tượng kiêu hãnh đại diện cho tinh thần lao động.
Flannel là loại vải dệt mềm, thường được làm từ len, cotton hoặc sợi tổng hợp, mang đến giác ấm áp, dễ chịu khi mặc vào. Trước khi trở thành biểu tượng thời trang, flannel đã thấm đầy bùn đất và mồ hôi của tầng lớp lao động.
Từ lớp vải thô của xứ Wales đến biểu tượng của người lao động
Vào thế kỷ 17, tại xứ Wales (Vương quốc Anh), vùng đất quanh năm ẩm ướt, sương giăng và gió lạnh, người dân cần loại vải có thể chống chọi khí hậu khắc nghiệt nhưng vẫn đủ mềm mại để mặc hằng ngày. Nhờ nguồn len dồi dào từ việc chăn nuôi cừu, họ đã dệt nên loại vải đặc biệt, có khả năng giữ ấm tốt mà vẫn có độ bền lâu dài khi lao động ngoài trời. Vì thế, loại vải này trở thành chất liệu quen thuộc của người lao động xứ Wales, những người phải làm việc trong điều kiện lạnh giá kéo dài, cần loại vải vừa bảo vệ cơ thể vừa tạo cảm giác dễ chịu suốt ngày dài. Theo The Rugged, chất liệu này có tên gọi là “flannel”, được cho là có nguồn gốc từ tiếng Wales “gwlanen”, nghĩa là “len”.
Flannel là sản phẩm được dệt thủ công tại các trang trại nhỏ. Theo Smithsonian, để tăng độ ấm và sự mềm mịn, người thợ còn thực hiện công đoạn napping, chải vải bằng bàn chải kim loại để kéo những sợi tơ nhỏ lên bề mặt. Chính kỹ thuật này đã tạo nên cảm giác ấm áp và mượt mà đặc trưng của flannel.
Với mức giá thấp từ 10-18 yard (0,6 - 1,08 VND) vào giai đoạn 1773 - 1837, người lao động có thể dễ dàng sở hữu và sử dụng rộng rãi loại vải này trong đời sống thường nhật. Do đó, loại vải này rất phổ biến trong tầng lớp nông dân và thợ thủ công thời bấy giờ.
Vào thế kỷ 18, khi cách mạng Công nghiệp lan rộng khắp châu Âu, việc sản xuất flannel bước vào thời kỳ bùng nổ. Các nhà máy kéo sợi và dệt len mọc lên tại Anh và Pháp, đưa loại vải này ra khỏi phạm vi nông thôn. Chính trong thời kỳ này, biến thể mới của flannel được dệt từ cotton “flannelette” ra đời. Nhờ có giá thành rẻ hơn và dễ sản xuất hàng loạt, flannelette nhanh chóng trở thành lựa chọn phổ biến của tầng lớp công nhân thành thị, những người cần trang phục vừa bền, vừa ấm mà vẫn phù hợp với túi tiền.
Hành trình Mỹ tiến của flannel
Trong thời kỳ Cách mạng Công nghiệp, nhiều thợ dệt, nông dân và lao động thủ công ở Anh mất kế sinh nhai vì “Phong trào rào đất cướp ruộng” (Enclosure Movement) khi các lãnh địa phong kiến tư hữu hóa đất công để phát triển chăn nuôi và công nghiệp len dạ, khiến hàng nghìn nông dân mất đất, buộc họ phải rời bỏ đồng ruộng. Cùng lúc, cơ giới hóa trong ngành dệt khiến nhiều thợ thủ công mất việc. Do đó, họ rời bỏ quê hương để tìm cơ hội ở Tân Thế giới (châu Mỹ). Họ chọn nơi này bởi lẽ, đây là vùng đất mới tiềm năng với những cánh rừng rộng lớn, mỏ khoáng sản dồi dào và chính sách cấp đất cho người nhập cư.
Khi di cư, họ cũng mang theo thói quen mặc flannel. Kể từ đó, loại vải này nhanh chóng “bén rễ” trong đời sống nước Mỹ. Những người tiều phu vùng Oregon, thợ mỏ ở Montana, nông dân miền Trung Tây… hầu như ai cũng mặc flannel để chống lại giá lạnh.
Từ tinh thần ấy, flannel vượt khỏi biên giới công xưởng để trở thành biểu tượng của tinh thần nước Mỹ. Theo Gear Patrol, trong thời kỳ Nội chiến Mỹ (1861 - 1865), vải flannel được dùng để may áo khoác và áo lót cho binh lính vì độ bền và giữ ấm vượt bậc. Đến cuối thế kỷ 19, chất liệu này chính thức bước vào lịch sử lao động Mỹ khi Hamilton Carhartt thành lập thương hiệu cùng tên vào năm 1889 tại Detroit. Những bộ union suit (đồ lót dài liền thân) và áo sơ mi flannel do ông sản xuất tại đây nhanh chóng trở thành “đồng phục” của những người đàn ông lam lũ trong rừng tuyết, người công nhân lặng lẽ trong nhà máy, người thợ mỏ ngập trong bụi than dưới lòng đất hay những người lính gan dạ trên chiến trường.
Trong văn hóa đại chúng, hình ảnh người đàn ông Mỹ trong chiếc áo flannel tiếp tục được lý tưởng hóa, từ nhân vật Paul Bunyan huyền thoại, đến những gã trai miền Bắc trong các bức ảnh của Dorothea Lange hay Walker Evans...
Tới thập niên 1950, flannel trở thành biểu tượng của người đàn ông lịch lãm với grey flannel suit - bộ vest xám mịn từng làm mưa làm gió trên màn bạc Hollywood. Cuốn tiểu thuyết “The Man in the Gray Flannel Suit” (1955) của Sloan Wilson và bộ phim cùng tên sau đó đã khắc họa hình ảnh này thông qua những người đàn ông công sở.
Khi flannel trở thành biểu tượng của tự do
Đầu thập niên 1990, chiếc áo flannel được làm mới trên sân khấu nhạc rock. Ở Seattle, phong trào grunge nổi lên như làn sóng phản kháng chống lại sự hào nhoáng giả tạo của xã hội tiêu dùng.
Các ban nhạc như Nirvana, Pearl Jam, Soundgarden khoác lên mình những chiếc áo flannel rộng thùng thình, cũ kỹ, đôi khi rách vai, phủ bụi. Tuy chúng không được ủi phẳng, không vừa vặn nhưng chính điều đó lại làm nên tuyên ngôn “anti-fashion”.
Theo Vogue (1993), flannel trong grunge không còn là biểu tượng của lao động, mà là biểu tượng của sự chân thật khi nó tôn vinh sự tự nhiên, thô ráp và bất cần. Qua đó, chiếc áo flannel trở thành lớp vỏ bọc của thế hệ trẻ hoang dại, trung thực nhưng vẫn giữ nguyên tinh thần về biểu tượng của tự do và sức mạnh nội tâm.
Item này tiếp tục ảnh hưởng đến văn hóa ăn mặc hiện đại, đặc biệt trong trào lưu “normcore” và “streetwear” những năm 2010. “Normcore” là triết lý thời trang đề cao sự giản dị, thoải mái. Nhờ kiểu dáng cơ bản, chất liệu mềm mại và vẻ ngoài không cầu kỳ, flannel là lựa chọn lý tưởng cho trào lưu này. Song, “streetwear” xuất phát từ văn hóa hip hop lại tiếp nhận flannel theo cách phóng khoáng và phá cách hơn. Áo flannel được mix cùng hoodie, sneaker, quần jeans ống rộng, tạo nên diện mạo năng động, cá tính.
Sự chuyển mình của flannel từ chất liệu lao động thành biểu tượng thời trang được hoàn tất khi nó chính thức bước vào sân chơi của các nhà mốt cao cấp. Saint Laurent đưa áo flannel vào bộ sưu tập menswear như để tôn vinh vẻ phóng khoáng của nhạc rock. Các thương hiệu đương đại như Off-White và Fear of God biến flannel thành “uniform” của thế hệ trẻ thành thị. Đồng thời, thương hiệu streetwear như Supreme và Stüssy thường xuyên tái sử dụng flannel trong các đợt bán hàng theo mùa của họ. Việc những thương hiệu có ảnh hưởng lớn này liên tục mang flannel lên sân khấu đã biến nó trở thành “món đồ tủ” dễ phối, dễ mặc trong tủ quần áo của giới trẻ đô thị toàn cầu.
Bền bỉ như chính tinh thần của flannel
Ngày nay, flannel thường xuyên hiện diện trong tủ đồ của giới sáng tạo, nghệ sĩ và những người trẻ tìm kiếm sự bền vững trong phong cách sống. Bởi lẽ, vải flannel thân thiện với môi trường hơn so với sợi tổng hợp, vì phần lớn vẫn được dệt từ cotton hoặc len tự nhiên.
Theo báo cáo từ DataHorizzon Research (2024), thị trường toàn cầu áo sơ mi flannel được định giá khoảng 3,7 tỷ USD và dự kiến đạt gần 5,8 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng trung bình 5,0 % mỗi năm. Tại Bắc Mỹ, giá trị thị trường đạt 1,19 tỷ USD năm 2024 và được kỳ vọng chạm mốc 1,97 tỷ USD trong những năm tới. Dữ liệu từ Accio (2025) cho thấy lượt tìm kiếm “flannel shirts” đạt đỉnh vào mùa đông 2024, phản ánh tính mùa vụ nhưng cũng chứng minh sức sống lâu dài của chất liệu này.
Trong kỷ nguyên bền vững, nhiều thương hiệu như Patagonia hay Outerknown đã đưa flannel trở lại với nguyên tắc “sản xuất có trách nhiệm” khi sử dụng cotton hữu cơ, len tái chế và kỹ thuật nhuộm ít tác động tới môi trường. Giờ đây, sự bền vững trở thành phần nối dài của bản sắc flannel.
Không chỉ là món đồ thời trang, flannel là di sản sống, minh chứng cho hành trình vươn lên của con người qua từng giai đoạn lịch sử. Dù được khoác bởi thợ mỏ thế kỷ 19, nhạc sĩ grunge thập niên 90 hay tín đồ thời trang thế kỷ 21, chiếc áo flannel vẫn giữ nguyên giá trị cốt lõi: tôn vinh sức mạnh, lòng tự trọng và tinh thần lao động bền bỉ - biểu tượng bất diệt của giai cấp cần lao.
Tài liệu tham khảo:
Daisy. 2025. A Brief History of Flannel. Toad&Co.
Tucker Bowe. 2022. The History of Flannel. Gear Patrol.
Faherty. 2024. History Of... The Flannel.
The Flannel Co. 2024. The Rich History of Flannel Shirts.
Nostalgia Antiques & Collectibles. The Almighty History of The Flannel Shirt.
